چرا شیعیان بر مهر سجده می کنند؟

 اول، بنا بر روایات بسیاری که از شیعه و سنی نقل نموده اند پیامبر (ص) بر خاک سجده می کردند و در تابستان بر اثر هوای عربستان خاک و ماسه های کف مسجد النبی بسیار گرم و سوزان می شد، بر حصیر سجده می کردند .

دوم، عبادت توفیقی است و در اجزا و شرایط آن باید بر اساس قول و فعل شارع عمل کرد؛ چنان که خود پیامبر نیز فرموده اند: «صلو کما رایتمونی اصلی؛ آن سان که می بینید، من نماز می خوانم؛ شما نیز نماز بخوانید» بنابراین از نظر فقهی بر غیر آنچه که پیامبر بر آ ن سجده کرده اند، سجده جائز نیست.

سوم، اساس سجده بریدن از دنیا و متعلقات آن و خضوع و خشوع کامل در پیشگاه خداوند است و در روایت است که انسان به خوردنی ها و پوشیدنی های خود تعلق بسیار دارد. پس بر اینگونه امور سجده روا نیست و جبهه بر خاک سائیدن بیشترین کرنش و تواضع و دوری از تعنیات و تعلقات را در ی دارد.

چهارم، مهر نزد شیعه موضوعیت ندارد؛ بلکه ملاک همان سجده بر خاک است و مهر وسیله ای است که سجده بر خاک را در هر جا و مکان سهل و ساده می سازد.

پنجم، عالمان برجسته و عارفان اهل سنت نیز سجده بر خاک را تاکید کرده اند؛ هم چنان که امام محمد غزالی در کتاب احیاء العلوم بر این مسئله انگشت نهاده است. بنابراین مخالفت برخی از اهل سنت با این مسئله، از روی ناآگاهی و تعصبات جاهلانه است و از نظر منابع فقهی و عالمان برجسته اهل سنت نیز سجده بر خاک افضل است و اگر اشکالی هست، در این است که چرا بر خلاف سنت پیامبر(ص) اهل سنت بر هر چیزی حتی فرش و... سجده می کنند.

ششم، شرک آن است که سجده برای غیر خدا باشد؛ ولی شیعیان بر خاک سجده می کنند، نه برای خاک. به عبارت دیگر شرک آن است که غیر خدا (مسجود) واقع شود نه مسجد (محل سجده) و مهر و خاک مسجد است، نه مسجود. بر خلاف حرکت بت پرستان که بتها را مسجود قرار داده و در پیشگاه آنان کرنش می نمودند.

توضیح اینکه: سجده از جمله کارهایی است که بالاترین حد خضوع و فروتنی انسان در مقابل کسی یا چیزی را نشان می دهد. استدلال بت پرستان برای توجیه سجده شان در مقابل بتها این بود که چون خدای خالق جهان دیده نمی شود و نمی توان او را عبادت نمود، پس باید بتهایی را که دیدنی و محسوس هستند، پرستش کرد. و به همین جهت در مقابل بتها کرنش و سجده می کردند و به آنها که ساخته دست خودشان بودند احترام می گزاردند. ولی تفکر شیعه این است که تنها وجود شایسته عبادت؛ خداوند یکتاست. او گرچه دیده نمی شود و کنه ذات او در محدوده درک و فهم انسان نمی گنجد، ولی عبادت او امری ممکن است و خودش کیفیت این عبادت را آموخته و باید او را به همان نحوی که فرموده است عبادت کرد. سجده بر خاک و ساییدن پیشانی به آن که نشانی از پایین ترین چیزهاست، علامت نهایت ذلت و کوچکی انسان و اعتراف به عظمت خالق است (سبحان ربی الاعلی و بحمده) و تفاوت این عمل و فکر بت پرستان از زمین تا آسمان است.

روایات سجده در منابع اهل سنت

روایات سجده در منابع اهل سنت را می توان به چند دسته تقسیم کرد:

1- روایاتی که فقط سجده بر زمین را بیان کرده است. مانند حدیث نبوی: «زمین برای من محل سجده و تیمم قرار داده شد». این روایت که عیناً در منابع شیعی نیز موجود است دلالت بر منحصر بودن محل سجده در زمین ندارد.

2- روایاتی که زمین را به صورت انحصاری محل سجده می داند، مانند حدیث خباب بن الارت که گفت: «نزد پیامبر شکایت کردیم که شدت گرمای شنها پیشانی و دستهایمان را می سوزاند ولی آن حضرت شکایت ما را نپذیرفت».

ابن اثیر در شرح این روایت می گوید: یعنی پیامبر اجازه نداد بر گوشه لباس خود سجده کنند. در روایت دیگری جابر بن عبدالله انصاری گفت: «با پیامبر نماز ظهر را می خواندیم، به دلیل شدت گرما یک مشت سنگریزه بر می داشتیم و از این دست به آن دست می دادیم تا خنک شود و بتوانیم بر آن سجده کنیم».

بیهقی در ذیل این روایت از شیخ می گوید: «اگر سجده بر لباس متصل به بدن جایز بود از خنک کردن سنگ ریزه در دستان آسان تر بود». از این دو روایت دهها استفاده می شود که حتی در حالت ضرورت نیز بر لباس سجده نشده است.

3- روایاتی که سجده بر روییدنی را نیز جایز می داند، مانند حدیث ابن عباس که گفت: «پیامبر اکرم بر (خمره) سجده می کرد».

ابن حجر عسقلانی در انتهای بحث حیض می گوید: «خمره با ضم خاء و سکون میم است» و طبری می گوید: آن سجاده کوچکی است که از برگ درخت خرما بافته می شود، اندازه آن به قدری است که صورت و دست روی آن قرار می گیرد و اگر بزرگتر باشد دیگر به آن حصیر می گویند و نخهای آن نیز مستور و پوشیده است.

از این روایت دو مطلب استفاده می شود: اول، سجده پیامبر بر غیر زمین، بر گیاه غیر مأکول و ملبوس بوده به ویژه اینکه در نهایت گفته است که نخهای خمره پوشیده و مستور است، یعنی فقط گیاه آن نمایان است. دوم، پیامبر اکرم (ص) برای سجده خود یک شیء خاص داشت. از روایت میمونه همسر آن حضرت نیز استفاده می شود که هر گاه پیامبر در خانه نماز می خواند بر خمره سجده می کرد (زمین مسجد ماسه نرم بود ولی زمین خانه پیامبر فرش)

4- روایاتی که سجده بر لباس را در حال ضرورت اجازه داده است، مانند حدیث انس بن مالک: «با پیامبر نماز می خواندیم اگر یکی از ما نمی توانست به دلیل شدت گرما پیشانی خود را بر زمین بگذارد بر لباس خود سجده می کرد».

از این روایت و چند روایت دیگر به همین مضمون استفاده می شود که فقط سجده بر لباس، در حال ضرورت جایز است.

5- روایتی که در آن سجده بر گوشه عمامه به صورت مطلق آمده نه فقط در حال ضرورت، ابوهریره می گوید: «پیامبر بر گوشه عمامه اش سجده می گرد»

این روایت با احادیث دیگری که عادت پیامبر را در سجده بیان می کند معارض است: «پیامبر وقتی سجده می کرد عمامه را از پیشانی بالا می زد» و به دیگران نیز همین را یاد می داد: پیامبر کسی را دید  که بر گوشه عمامه اش سجده می کند و به او اشاره کرد و پیشانی را نشان داد، او عمامه را از پیشانی بالا زد. و دیگر اینکه سند آن نیز طبق اهل سنت صحیح نیست.

6- روایاتی که سیره صحابه را در سجده بیان می کند. عبدالکریم ابی امیه گفت: «رفتار دائمی ابوبکر نسبت به سجده در حال نماز این بود که یا بر زمین نماز می خواند یا در حال سجده، پیشانی را (اگر روی فرش یا مانند آن قرار می گرفت) به سوی زمین می کشید».

از عمربن خطاب؛ نقل شده است که گفت: «اگر کسی به دلیل سرما یا گرما نمی تواند بر زمین سجده کند بر لباسش سجده کند» (یعنی در حال ضرورت).

از علی بن ابی طالب (ع) نقل شده است که فرمود: «هنگامی که کسی نماز می خواند عمامه را از پیشانیش کنار بزند».